Wystawa
Narodowy symbol dramatycznej przeszłości
Od czasu, gdy prawie tysiąc lat temu rozpoczęto budowę paryskiej katedry Notre-Dame, świątynia była stałym elementem panoramy Paryża i symbolem narodu francuskiego. Jej historia to mikrokosmos historii Francji: była świadkiem rewolucji i zamieszek na tle politycznym, wielokrotnie ją bezczeszczono, odbudowywano i modyfikowano. Pożar, który 15 sierpnia 2019 r. strawił dach katedry, a także iglicę i górne ściany, był najnowszym dramatycznym wydarzeniem w jej długiej historii.
Przedstawiony tu wczesny, dokładny topograficznie widok średniowiecznego Paryża obejmuje katedrę Notre Dame. Pochodzi z jednego z najsłynniejszych, bogato ilustrowanych manuskryptów XV–wiecznych, Hours of Étienne Chevalier. Panoramę Paryża namalował dla skarbnika Francji Jean Fouquet, nadworny artysta królów Karola VII i Ludwika XI.
W przedstawionym krajobrazie katedra wyróżnia się spośród innych znanych obiektów na Île de la Cité, takich jak iglica Saint-Chapelle i Pont Saint–Michel.
Jeszcze przed ukończeniem katedry Notre Dame ok. 1350 r. budowla służyła jako miejsce celebracji wielkich wydarzeń o znaczeniu narodowym. Już w 1214 r. król z dynastii Kapetyngów, Filip August, świętował zwycięstwo nad Johnem Lacklandem, diukiem Akwitanii, Normandii oraz królem Anglii, kiedy to w katedrze Notre Dame odprawiono nabożeństwo Te Deum. Wielkość i kubatura Notre Dame mogąca pomieścić tłumy wiernych sprawiały, że nadawała się do organizacji prestiżowych wydarzeń, takich jak msze pogrzebowe czy chrzcielne książąt.
Nadejście Rewolucji Francuskiej i deklaracja głosząca, że katolicyzm przestał być religią państwową Francji, przyczyniły się do spustoszenia katedry Notre Dame. Wiele posągów zniszczono, splądrowano pomieszczenia, a sam budynek popadł w zapomnienie i był zaniedbywany.
Podpisany w 1801 r. przez Napoleona Bonaparte i papieża Piusa VII konkordat uznał katolicyzm jako religię większości Francuzów (choć nie religię państwową) i stał się punktem zwrotnym w dziejach katedry Notre Dame. 10. kwietnia 1802 r. w katedrze odprawiono uroczyste Te Deum z okazji ogłoszenia konkordatu, a Napoleon koronował się tam na cesarza w 1804 r., co przedstawia David na swym słynnym obrazie (powyżej).
Bez wątpienia paryska katedra Notre Dame jest po dziś dzień budowlą wysmakowaną i pełną majestatu. I choć z upływem lat pozostała dostojna, trudno nie ubolewać i odczuwać oburzenia, patrząc na niezliczone zniszczenia i okaleczenia złożone na wiekowym stosie zarówno przez wpływ czasu, jak i ręki człowieka.
Katedra Najświętszej Marii Panny w Paryżu, 1831 r., Wiktor Hugo
XIX–wieczne kontrowersje wokół renowacji
W czasach monarchii lipcowej (1830–1848) polityka kulturalna Francji uległa zmianie. Zarządzono renowację i konserwację budynków i obiektów z czasów Ancien Régime (monarchii absolutnej), takich jak Pałac w Wersalu i Luwr. W 1830 r. utworzono stanowisko inspektora generalnego ds. obiektów historycznych, do którego należało klasyfikowanie i ocena remontów budynków.
W 1844 r. młodzi architekci, Eugène Viollet–le–Duc i Jean–Baptiste–Antoine Lassus wygrali konkurs na remont katedry Notre Dame. Prace trwały 25 lat (Lassus zmarł w 1857 r.) a remont interwencyjny, który obejmował przebudowę iglicy i zakrystii, a także wykonanie nowych rzeźb, okien witrażowych i dzwonów na podstawie współczesnej wiedzy o średniowiecznym rzemiośle wywołuje dziś kontrowersje.
Restauracja. Tak słowo, jak i rzecz, są czymś współczesnym. Odrestaurować budowlę to nie znaczy zachować ją, odremontować albo przebudować; to znaczy przywrócić ją do takiego kompletnego stanu, w jakim być może nigdy nie istniała.
Eugène–Emmanuel Viollet–le–Duc, „Restauracja” w: Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle, Paris, B. Bance, 1866, t.VIII, pp. 14-34
Nowe rzeźby wykonane pod nadzorem Viollet le Duca obejmowały dzieło Adolphe’a Victora Geoffroya–Dechaume’a pt. „Dziewica z dzieciątkiem” uwiecznioną na pięknej fotografii Augusta Mestrala.
Przechowywana w archiwach Geoffroya–Dechaume’a w Metropolitan Museum of Art, jest opisana i umieszczona w odpowiednim kontekście przez jednego z kuratorów muzeum:
„Odświeżone w połowie XIX wieku zainteresowanie sztuką francuskiego Średniowiecza doprowadziło do restauracji, czasami dość topornej, czasem fantazyjnej, wielu najważniejszych dla kraju obiektów”.
Na fotografii Mestrala pochodzącej z archiwaliów Geoffroy-Dechaume”a niebiańskie figury pozostają przykute do ziemi na miejscu budowy; niebawem zostaną podniesione, aby zająć centralne miejsce na fasadzie zachodniej, powyżej głównego portalu i z przodu rozety”.
Czarny dzień dla katedry Notre-Dame
Od czasu restauracji, którą zawiadywał Viollet–le–Duc, katedra Notre-Dame pozostawała niemal nieprzerwanie w stanie remontu, konserwacji i czyszczenia. Na przełomie wieków zagrożeniem dla świątyni stał się terroryzm i erozja wywołana zanieczyszczeniem powietrza i wody deszczowej. Ostatnio, w 2017 r. szeroki program renowacji katedry Notre Dame wyceniono na 150 mln euro, a było to przed pożarem, który wybuchł 15. kwietnia 2019 r.
Pożar (którego przyczyny pozostają niejasne) wybuchł pod dachem Notre-Dame i błyskawicznie się rozprzestrzenił, unicestwiając drewnianą konstrukcję i witraże. W czasie dziewięciogodzinnej walki z pożarem ogień pochłonął iglicę i dużą część dachu.
Po tragedii prezydent Francji Emmanuel Macron zadeklarował odbudowę katedry Notre-Dame i ogłosił międzynarodową zbiórkę pieniędzy na ten cel. W tej chwili ocenia się, że odbudowa może potrwać co najmniej 20 lat.
Notre-Dame w XXI wieku
Francuski premier Edouard Philippe ogłosił ostatnio konkurs architektoniczny na projekt nowej iglicy katedry, zachęcając do przedstawienia nowych projektów, „stosownie do technik i wyzwań naszych czasów”.
Zainspirowani wyzwaniem polegającym na odbudowie katedry Notre Dame architekci, projektanci i specjaliści w dziedzinie odbudowy sięgają po nowe technologie i rozwijają nowe pomysły. Holenderska firma CONCR3DE zaproponowała innowacyjne rozwiązanie polegające na zestawieniu dawnych materiałów i nowych technik w procesie odbudowy świątyni. Jej specjaliści chcą zastosować kombinację wapienia i popioły w celu bezpośredniego wydrukowania 3D takich elementów jak posągi.
Przykład ten ilustruje sposób, w jaki nowe technologie mogą pomóc w przezwyciężaniu problemów z zasobami i możliwościami związanymi z niedostatkiem wykwalifikowanych fachowców oraz surowców.
W przypadku katedry Notre Dame wiele korzyści przyniosą wysiłki byłego profesora sztuki z Vassar College, Andrew Tallona, który jako pierwszy wykorzystywał technologię laserową i zaawansowane techniki obrazowania. Tallon skanował cyfrowo katedrę Notre Dame od 2015 r. aż do swojej śmierci w listopadzie 2018 r., posługując się 360–stopniowymi kamerami kulistymi instalowanymi na dronach. Praca Tallona umożliwiła wygenerowanie ponad miliarda punktów danych, dzięki którym dysponujemy szczegółowym obrazem katedry sprzed pożaru.
Technologie 3D mają wiele praktycznych zastosowań w sferze dziedzictwa kulturowego, poczynając od badań naukowych, poprzez zagadnienia związane z zachowywaniem i konserwacją dzieł, a kończąc na przyszłych innowacjach. Na przykład projekt Time Machine (Wehikuł czasu) ma na celu wykorzystanie technologii cyfrowych w celu opracowania trójwymiarowych prezentacji obiektów i całych miast, a także umożliwienie ludziom zapoznawania się z historią tych miejsc na przestrzeni dziejów.
Organizacje zajmujące się dziedzictwem kulturowym łączą siły i sięgają po nowe technologie, chcąc zachować i udostępniać informacje o naszym wspólnym, jakże kruchym dziedzictwie. Poprzez cyfryzację cennych kolekcji i udostępnianie danych specjalistom w dziedzinie konserwacji, muzeom, bibliotekom i archiwom ochrona wrażliwych obiektów dziedzictwa jest ułatwiona. W obliczu złożonych wyzwań dnia dzisiejszego zadanie to wydaje się pilniejsze niż kiedykolwiek.
Więcej informacji na temat obiektów z tej wystawy można uzyskać, korzystając z tej mapy interaktywnej: