Musea zijn onschatbare bewaarplaatsen van onze collectieve geschiedenis, met artefacten die verhalen vertellen over vroegere beschavingen. Toch zou je tussen de enorme collecties die online worden tentoongesteld, een merkwaardige omissie in kennis kunnen opmerken over een bescheiden maar belangrijk item: stoelen gemaakt van vlechtwerk of mandenwerk.
Definitie van de vlechtwerkstoel
'Een vlechtwerk stoel is geheel of gedeeltelijk gemaakt van vlechtwerk.'
Deze definitie lijkt misschien eenvoudig, maar het omvat een breed scala van materialen en technieken. Vlechtwerk verwijst traditioneel naar mandenwerk gemaakt van gevlochten twijgen of planten, zoals grassen. Het bestaat doorgaans uit een statische component (staak/grasspiraal) en een actieve component (streng/binder), die vervlochten zijn.
Vroege vlechtwerkvondsten
Het is mogelijk dat vlechtwerk al bestond vóórdat er aardewerk werd gemaakt. Er zijn bewijzen dat het al duizenden jaren bestaat.
In Irak hebben Nederlandse archeologen concave aardewerkscherven opgegraven met afdrukken van manden die als kleileest werden gebruikt. Rond 200 na Christus brachten Romeinse soldaten uit de Allier vallei (Frankrijk) kleine beeldjes van de Dea Nutrix mee naar de noordgrens van het Romeinse rijk. Dea Nutrix-beeldjes beelden de godin af die in een gevlochten stoel zit en twee baby's verzorgt. Vroegchristelijke sarcofagen in het Vaticaan laten zien dat de geslagen (staak en inslag) stoelen in de 4e eeuw de hoogste goddelijke status hadden.
Vakmanschap door de eeuwen heen
De eerste gereedschappen die werden gebruikt bij vlechtwerk waren net zo eenvoudig als de materialen zelf. De technieken van het mandenmakers ambacht zijn geëvolueerd van het oprollen van gras duizenden jaren voor Christus, tot het creëren van complex design vlechtwerk.
In de 17e eeuw waren Europese kolonisten uit Portugal, Groot-Brittannië en Holland op weg naar Zuidoost-Azië onder de indruk van de zeer zware ebbenhouten 'Compagnie Stoelen', gebaseerd op de Nederlandse 'knop stoelen'. De zitmat was gemaakt van duurzaam rotan-scheen. Hoewel de zitting dun was als papier en doorschijnend als kant, was hij stevig genoeg om er veilig op te zitten!
De komst van rotan in Europa
De komst van rotan in Europa markeerde een keerpunt. Gedurende 200 jaar, tot ongeveer 1850, werd rotan alleen gebruikt om lading op zeilschepen vast te zetten in het ruim. Zeewater werd via verticale rotanbundels naar de bodem van het schip afgevoerd, waarna het water overboord werd gepompt.
Natuurlijke materialen
Wilgenstokken en -twijgen waren populair voor gebogen houten stoelen die door rondtrekkende volkeren werden gemaakt, omdat ze geen vaste werkplaatsen en veel gereedschap hadden zoals een meubelmaker. Ze konden wilgenmeubels maken met niets meer dan een hamer, een zaag en wat spijkers.
Halverwege de 19e eeuw realiseerde Cyrus Wakefield in Boston zich dat de kwaliteiten van rotan superieur waren aan die van de wilg. Het was duurzamer en buigzamer, wat resulteerde in platte decoratiespiralen. De rotankern, Rotan-pit of Pitriet, kon over de lengte worden gesneden in zeer lange strengen met een constante diameter.
Rotan is een klimplant uit de palmenfamilie. Door de stevige kern kunnen ambachtslieden met dit materiaal werken zoals ze dat gewend waren met wilg.
Samen met rotan werd bamboe eind 19e eeuw in Europa geïntroduceerd voor de productie van meubels.
Bamboe is hol van binnen, het knakt liever dan dat het buigt. Alleen een verwarmde bamboestrip is makkelijk te buigen. De constructie is een kwestie van het maken van verbindingen met een gat dat de diameter heeft voor de haakse dunnere stok.
Design
Tegen 1900 maakten de decoratieve spiralen in het ontwerp van rotanmeubels plaats voor meer rechttoe rechtaan ontwerpen die beïnvloed waren door de architectuur. Bewegingen zoals Bauhaus luidden strakke, minimalistische stijlen en ijzeren buisstoelen in.
Architect Ida Falkenberg-Liefrinck realiseerde zich dat ijzeren buisstoelen te duur waren voor de meeste mensen. Rotanstoelen waren een goedkoper alternatief. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het transport van rotan naar Nederland geblokkeerd. In 1946 ontwierp zij samen met Elmar Bercovich een moderne buff-gekleurde wilgenteen stoel.
Kort na de oorlog werd rotan weer beschikbaar en werden stoelen met luspoten erg populair. In de jaren 30 begonnen ontwerpers de zijkant van de rotan stoel in één richting te buigen als krakelingen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de zijkant gebogen in twee richtingen en kregen de bijnaam 'Belse-8'.
Deze gebogen lus-poten van rotanstoelen voldeden niet aan de moderne opvattingen van de jaren vijftig.
De rotan poten werden vervangen door ijzeren staven en -buizen die een rotan kuip droegen. Van Sliedregt ontwierp een ijzeren buizenframe met een losse rotan zitting. Jan Herbert Roe van Rohé ontwierp de zeer populaire 'Kuipje 149' stoel, die een prijs won op de Triënnale van Milaan 1957.
kunststof
Innovatie ging door met de introductie van kunststof materialen. De 'STALON'-lijn van de Rohé Rotan fabriek had stoelen met ijzeren buis-frames die waren bespannen met plastic draad.
Deze nieuwe lijn was een schok voor de traditionele vlechtwerkmakers, maar maakte wel de weg vrij voor het weerbestendige tuinmeubilair dat we vandaag de dag kennen.
Door de rijke geschiedenis, technieken en materialen van vlechtwerk te begrijpen, kunnen we de artisticiteit en innovatie achter deze ogenschijnlijk eenvoudige objecten waarderen.