Koloniale beelden

De beruchte quote "geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars" gaat niet enkel over oorlogsgeschiedenis: het beschrijft ook hoe onderdrukkers een narratief creeëren rond de mensen die ze onderdrukken.

Eeuwenlang hebben Europese curatoren en archivisten koloniale artefacten beschreven en gearchiveerd, vaak zonder zelf veel over de context van deze objecten te weten. Zij die deze objecten beschreven waren zelf geen deel van de cultuur waar de objecten uit ontstaan waren. Dit heeft ervoor gezorgd dat erfgoedcollecties in Europa gevuld zijn met objecten en beschrijvingen vol schadelijke, kleinerende, vervreemdende en racistische taal en beelden.

Mensen worden in toenemende mate blootgesteld aan deze schadelijke afbeeldingen en beschrijvingen door culturele erfgedinstellingen die hun collecties en masse digitaliseren zonder kritische reflectie of het updaten van metadata

Culturele erfgoedinstellingen proberen meer en meer op een correcte manier om te gaan met hun vaak woelig verleden. Dat kan door objecten te repatriëren, of door belangrijke historische context toe te voegen aan koloniale beschrijvingen. Een andere manier is door onderdrukte groepen betere toegang te geven tot collecties en hun toe te staan om die collecties te ontdekken, te herinterpreteren, en zo hun eigen geschiedenis terug op te eisen.

Het De-BIAS project is een initiatief dat doelt op het bekomen van een postkoloniale culturele erfgoedsector. Het draagt bij aan dit doel door onder andere onderdrukte groepen toe te laten om erfgoedcollecties te herbeschrijven en bekritiseren. Dit in de hoop dat we zo een meer respectvolle, gecontextualiseerde, en gebalanceerde blik op dit erfgoed krijgen.

In deze blog is de feedback en ervaring van leden van de Intellectuele Congolese Kring verzameld. Congolese Kring is een organiatie die de belangen van de Congolese gemeenschap in België vrijwaart. Ze werden uitgenodigd om hun kritiek te uiten op koloniale verbeeldingen van Congolese mensen en van de Congolese geschiedenis, in samenwerking met KU Leuven en KADOC. Hier vind u een paar van hun bijdragen.

Othi

Othi is een schrijver en dichter die in een lokale Congolese taal schrijft

Deze foto heet “A Congolese beauty" maar er is niets moois aan deze foto. We zien duidelijk hoe de foto de zwarte vrouw ziet, als een seksobject dat haar naaktheid moet tonen om mooi te zijn. De vrouw ziet er ook niet gelukkig uit, ze kijkt eigenlijk verdrietig, heel verdrietig en machteloos. Als het een witte vrouw was, zou deze foto niet zo zijn. We zouden waarschijnlijk een volledig geklede vrouw zien, lachend en kijkend naar de camera.

Ik zou deze foto "Congolese sadness"" noemen in plaats van “beauty”, omdat ze niet gelukkig is en deze foto ook niet de Congolese schoonheid laat zien.

Dit is ook een zeer vernederende afbeelding. Alsof de zwarte man niet mans genoeg is om zich te meten aan de witte agent, alsof zijn kortheid symbolisch is voor zijn leven. De zwarte man is niet gekleed, de witte agent wel. We zien hier weer de macht van de witte man, zijn superioriteit en het gevoel dat hij beter is, terwijl dat niet zo is.

Pauline

Pauline is hoofd communicatie in het Afrikamusuem in Tervuren

Deze afbeelding roept bij mij gemengde gevoelens op. Aan de ene kant waardeer ik de schoonheid en culturele rijkdom die de vrouwen op de foto uitstralen. Hun trotse houding en verfijnde kleding weerspiegelen een erfenis van tradities en esthetiek die diep verankerd zijn in de Congolese samenleving.

Echter, aan de andere kant realiseer ik me dat deze afbeelding waarschijnlijk met andere intenties wordt getoond dan louter het vieren van deze schoonheid. De foto is vermoedelijk genomen tijdens de Universele Tentoonstelling van Antwerpen in 1894. In de context van die tijd lijken deze vrouwen te worden gepresenteerd vanuit een koloniaal, primitief perspectief, waarbij hun culturele waarden en menselijke waardigheid werden ondermijnd.

Ik heb het gevoel dat de intentie achter deze vertoning was om de Congolezen te dehumaniseren en hen af te schilderen als wilden, zonder enige diepgang of respect voor de complexiteit van hun samenleving. Het ontbreekt aan context over de diepgaande culturele rijkdom en de geavanceerde sociale structuren die deze vrouwen vertegenwoordigen. Desondanks blijft de afbeelding intrigerend en bevat het een schat aan informatie over de rijke beschaving en bestaande cultuur die vaak ondergewaardeerd wordt en die deze Congolese vrouwen belichamen.

Yves

Yves heeft een organisatie opgericht die onderwijsmogelijkheden wil bieden aan kinderen in Oost-Congo.

Ik vind dit een zeer mooie foto. Ik zie dat er 3 mannen staan uit Ituri. Ik neem aan dat het belangirjke mannen zijn. Ik zou hier ook graag een naam van willen. Missschien is dit een oud-koninklijke familie? Wie weet? Ik zie hen hier poseren, maar ze lachen niet.

Ik weet niet of er toestemming werd gevraagd voor de foto en wat het doel was van de foto? Dit zijn vragen die op mij af komen bij het bekijken van deze foto.

Collecties dekoloniseren

De bijdrage van leden van de Intellectuele Congolese Kring aan de discussies van deze objecten is cruciaal om te tonen hoe de overlevering van het koloniale tijdperk door blijven zinderen in erfgoedcollecties tot op de dag van vandaag. De afbeeldingen die in deze blog werden belicht tonen de blik van de kolonisator, zijn framing, zijn gedachten. Door te luisteren naar de bijdragen in deze blog voegen we een andere kant toe aan het verhaal, een andere stem aan het narratief.

Niet enkel de objecten zelf, maar ook de manier waarop ze beschreven worden in metadata kan mogelijk schadelijk zijn. In de blog 'koloniale beschrijvingen' belichten we hoe leden van de Congolese Kring reflecteren over de woorden en beschrijvingen die zijn gebruik in koloniale Congolese erfgoedmetadata.

Het DE-BIAS project wil ongehoorde stemmen laten weerklinken als beginpunt om zo problematische culturele erfgoedcollecties te hercontextualiseren. Door co-creatie evenementen, crowdsourcing, het opstellen van een woordenlijst en kennisdatabase met problematische woorden, en het maken van een online tool die bevooroordeelde termen herkent in culturele erfgoedmetadata, wil DE-BIAS de culturele erfgoedsector helpen om postkoloniaal te worden.