Ontdek educatief materiaal over democratie en democratische waarden.
Op dit moment staat democratie in Europa voor vele uitdagingen.
Daarom is het cruciaal voor ons allemaal de competenties behorende bij een democratisch cultuur te kennen en te onderwijzen. Op die manier wordt het verleden niet vergeten en versterken we de waarden die horen bij een democratische samenleving.
In deze blogpost verkennen we, vanuit educatief perspectief, de geschiedenis van democratie in Europa in voor- en tegenspoed, de waarden die ons Europeanen maken de Europese instituties die de burgers vertegenwoordigen.
Wat zijn de antieke Griekse wortels van democratie?
Het woord democratie is ontleend van het Griekse woord demokratia. Dat woord komt van demos, wat mensen betekent, en kratos, dat macht betekent. Democratie betreft het type bestuur waarin de mensen, de burgers, de macht uitoefenen, direct of indirect.
Democratie werd gevestigd in Griekenland in de 5e eeuw voor de gangbare jaartelling toen de stad Athene een directe democratie werd. Met andere woorden: burgers namen direct beslissingen over alle aspecten van het bestuur van de stad op basis van stemmen.
Slechts een klein gedeelte van de bevolking mocht stemmen; 50.000 mannen op een bevolking van 300.000 mensen. Dat wijkt af van onze huidige democratieën. Via historische strijd, kan het grootste gedeelte van de bevolking stemmen, waarbij we vertegenwoordigers kiezen die namens ons een zetel in het parlement hebben.
Democratie in Athene had de vorm en omvang van een theater. Gesprekken en debatten vonden plaats op het toneel, terwijl de burgers in het theatron (een halfronde opstelling zoals nog altijd veel parlementen er uitzien) meeluisterden en interrumpeerden. Theaters in het oude Griekenland werden niet alleen gebruik voor voorstellingen maar voor allerlei bijeenkomst van de stad.
Ondanks dat maar een kleine groep deelnam waren er desondanks mensen die geen interesse hadden om mee te doen in het democratisch proces. In het oude Griekenland werden ze ‘idioten’ genoemd - ‘een privépersoon’ die niet wist over openbare aangelegenheden. Hiermee is bewezen dat een democratische samenleving kan overleven zolang de leden eraan deelnemen.
Hoe gelijkheid onderdeel werd van democratieën
De parlementaire democratie ontstond met de Cortes van León, een parlementair orgaan in het Koninkrijk León in de 12e eeuw. In de 18e eeuw leidden de Franse Revolutie en in de 19e eeuw de geboorte van de moderne staat tot de verspreiding van democratieën in Europa. In het eerste kwart van de 20e eeuw werden de democratische rechten en vrijheden in Europa sterker.
Vanaf dat moment tot aan de Tweede Wereldoorlog en daarna verminderden golven van antidemocratische bewegingen in sommige landen, zoals het Italiaanse of Spaanse fascisme, het Duitse nationaal-socialisme of het communisme in Oost-Europa, de vooruitgang die jaren eerder was geboekt.
Toch vallen in deze periodes mensen als Willem Arondéus, Rosa Luxemburg, Jesse Owens en Louise Weiss (onder anderen) op als lichtpuntjes in de duisternis.
In veel landen waren er lange periodes van protest voordat belangrijke rechten - zoals algemeen kiesrecht, gelijke rechten voor LHBTIQ+ gemeenschappen of gelijkheid tussen mensen ongeacht hun ras, geslacht, religie, seksuele geaardheid of capaciteiten - werkelijkheid konden worden.
Veel mensen uit de geschiedenis die werden gediscrimineerd, belichamen nu de democratische waarden van het Europa waar we willen leven. Voorbeelden hiervan zijn de waarden die belichaamd werden door personen met een handicap, zoals Ludwig van Beethoven, Louis Braille, Mileva Marić of Francisco de Goya, die ons doen nadenken over gelijkheid en diversiteit die ons helpen om een betere toekomst te hebben.
Wat is de Europese Unie en wat doet zij?
Hoewel de landen in Europa zichzelf besturen, zijn de meeste van hen tegenwoordig georganiseerd in een alliantie die de Europese Unie wordt genoemd.
De oorsprong van deze gemeenschap van landen ligt in de Schuman-verklaring van 1950, waarmee de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd opgericht. In 1958, toen andere landen zich bij de gemeenschap aansloten, richtten ze het Europees Parlement op. Decennium na decennium sloten meer landen zich aan bij deze alliantie om uit te groeien tot wat we nu kennen als de Europese Unie.
Als bondgenootschap creëerde de Europese Unie symbolen zoals de Europese vlag met sterren op een blauwe achtergrond of het Europese volkslied van Herbert von Karajans bewerking van Beethovens Ode aan de vreugde uit zijn 9e symfonie.
De Europese Unie heeft drie belangrijke instellingen: de Europese Commissie in Brussel en Luxemburg, het Europees Parlement in Brussel, Straatsburg en Luxemburg en de Raad van de Europese Unie in Brussel.
De Europese Commissie is als uitvoerende macht verantwoordelijk voor het voorstellen en uitvoeren van EU-wetgeving. Het Europees Parlement vertegenwoordigt de belangen van EU-burgers en bespreekt en keurt EU-regelgeving goed. De Raad van de Europese Unie vertegenwoordigt de belangen van de landen die de voorstellen van de Commissie vormgeven en keurt ze goed.
Stemmen bij de Europese verkiezingen
Om de vijf jaar kiezen de burgers van de Europese Unie leden van het Europees Parlement (MEP's). In totaal worden er 720 leden van het Europees Parlement gekozen. De laatste keer was in 2019 en dit jaar worden de verkiezingen gehouden van 6 t/m 9 juni.
De verkiezingen vinden plaats in een periode van vier dagen, waarbij elk land de verkiezingen volgens zijn eigen processen organiseert. Elke EU-burger kan stemmen en zich verkiesbaar stellen. Het aantal gekozen leden van het Europees Parlement van een politieke partij is evenredig met het aantal stemmen dat de partij krijgt.
Na de verkiezingen kiezen de leden van het Europees Parlement, georganiseerd in fracties, een voorzitter. In een volgende zitting kiezen ze een nieuwe voorzitter van de Europese Commissie en keuren ze het voltallige college van commissarissen goed.
Het is belangrijk voor elke EU-burger om te stemmen bij deze verkiezingen, omdat de leden van het Europees Parlement alle aspecten van het leven in de Europese Unie beïnvloeden, zoals rechten, wetgeving en ook de goedkeuring van begrotingen. Het is dus belangrijk om te weten hoe de Europese democratie werkt en hoe dit de instellingen van de Europese Unie vormgeeft.
Vertaling: Marco Streefkerk