X’inhuma l-Kapitali Ewropej tal-Kultura fl-2025?
Kull sena, il-programm tal-Kapitali Ewropej tal-Kultura jiċċelebra l-varjetà kbira ta' wirt kulturali madwar l-Ewropa, u juri s-sinifikat storiku, il-ħajja kulturali u l-wirt artistiku ta’ bliet u reġjuni differenti.
Fl-2025, il-bliet fil-Ġermanja u s-Slovenja se jospitaw it-titlu, b’lokalità waħda toħroġ b’arranġament uniku. Il-Kapitali Ewropej tal-Kultura tal-2025 huma Chemnitz, fil-Ġermanja, u Nova Gorica u Gorizia, żewġt ibliet ġemellati fuq il-fruntiera bejn is-Slovenja u l-Italja. Dan hija l-ewwel edizzjoni tal-Kapitali Ewropea tal-Kultura li qatt għaqqdet il-bliet f’żewġ pajjiżi.
Chemnitz, il-Ġermanja
Chemnitz hija t-tielet l-akbar belt fl-istat Ġermaniż tas-Sassonja, li tinsab fil-Lvant tal-pajjiż madwar 40 kilometru mill-fruntiera maċ-Ċekja.
Fil-bidu tas-seklu 20, Chemnnitz kienet waħda mill-aktar bliet għonja fil-Ġermanja minħabba l-industrija tagħha. Chemnitz u r-reġjuni madwar il-belt kellhom rwol importanti fit-tkabbir tal-Ġermanja, speċjalment fl-industriji tat-tessuti, tal-ferroviji u tal-karozzi.
Madwar 40% tal-belt inqerdet matul it-Tieni Gwerra Dinjija, biċ-ċentru tal-belt imġarraf għalkollox. Fid-deċennji ta' wara, il-belt kienet parti mill-Ġermanja tal-Lvant u magħrufa bħala Karl-Marx-Stadt, biċ-ċentru tal-belt tagħha mibni mill-ġdid b’arkitettura modernista.
Wara r-riunifikazzjoni tal-Ġermanja fl-1990, iċ-ċentru tal-belt reġa’ ġie ppjanat b’sensiela ta’ proġetti ta' restawr u binjiet ġodda. Dik is-sena, l-abitanti tal-belt ivvutaw biex jerġgħu jadottaw l-isem Chemnitz.
L-istorja industrijali tal-belt issa għandha rwol importanti fil-wirt u l-kultura. Il-Mużew Industrijali ta’ Chemnitz huwa punt ta' referenza fir-Rotta Ewropea tal-Wirt Industrijali. Ir-reġjun Erzgebirge fil-qrib kien ċentru tal-estrazzjoni minerarja importanti, u ilu mill-2019 sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO.
Tnejn mill-akbar mużewijiet tal-belt jinsabu f’dak li qabel kien bank u bini tal-art nouveau - il-Mużew Gunzenhauser b’kollezzjoni ta’ madwar 2,500 biċċa xogħol tal-arti modern u l-Kunstsammlungen li jinsab fuq Theaterplatz.
Fl-2025, Chemnitz tingħaqad ma’ 38 muniċipalità oħra fir-reġjun biex tiċċelebra l-Kapitali Ewropea tal-Kultura.
Is-sena għandha l-motto "C the Unseen" [ara dak li ma jidhirx], sabiex it-teżori moħbija jsiru jidhru. Il-laqam ta’ Chemnnitz huwa l-"Belt ta’ dawk li Jagħmlu" u dan se jidher f’garaxxijiet u f’bini tal-fabbriki kkonvertiti fi spazji tal-arti, filwaqt li l-parks tal-belt se jospitaw festivals, spettakli u wirjiet.
Nova Gorica, is-Slovenja u Gorizia, l-Italja
Nova Gorica u Gorizia huma bliet ġemellati fuq il-fruntiera bejn is-Slovenja u l-Italja. Dan il-post uniku bejn żewġ konfini huwa fil-qalba tal-Kapitali Ewropea tal-Kultura tal-2025, li għandu l-għan li jkun ċelebrazzjoni ta’ unità bejn il-fruntieri, u li għandu s-slogan "Mur! Mingħajr fruntieri".
Gorizia tinsab fir-reġjun tal-Friuli-Venezia Giulia ġewwa l-Italja, li jinsab f'dejl l-Alpi Ġuljani. Nova Gorica nbniet fl-1947, belt ippjanata ġdida b’arkitettura modernista mill-gvern soċjalist tal-Jugoslavja.
Iż-żewġt ibliet jinsabu f’pajsaġġi b’għoljiet b’ġonna tal-frott u dwieli u x-Xmara Soča li tgħaddi mill-Alpi Ġuljani sal-Golf ta' Trieste.
Il-fruntiera internazzjonali bejn is-Slovenja u l-Italja tgħaddi minn pjazza kbira - magħrufa kemm bħala Piazza della Transalpina u Trg Evrope ("Pjazza Ewropa"). Din il-fruntiera kienet magħluqa mis-snin 40 sas-snin 2000, meta s-Slovenja ngħaqdet mal-UE u maż-żona Schengen. Mill-2011, iż-żewġt ibliet ġew ġestiti minn bord ta’ amministrazzjoni konġunt.
Il-Kastell ta’ Gorizia jmur lura għas-seklu 12 u kien kastell medjevali, ħabs u kwartieri tal-armata. Issa jospita l-Mużew tal-Mediterran ta' Gorizia u huwa mdawwar b’park pubbliku.
Il-katidral tal-belt inbena fis-seklu 14, inqered matul l-Ewwel Gwerra Dinjija u mbagħad reġa’ nbena skont l-istil Barokk li kellu fis-seklu 17.
Nova Gorica tilqa’ fiha wieħed mill-erba’ teatri li jinkludu t-Teatru Nazzjonali Sloven. Dan twaqqaf fl-1969, b’bini ġdid mibni fl-1994. Għandu repertorju li jikkonsisti f’drammi kontemporanji u klassiċi.
Fl-2025, Nova Gorica u Gorizia jaqsmu l-istess impenn: li jkunu l-Kapitali Ewropea tal-Kultura Mingħajr Fruntieri.
Il-proġetti se jsiru fiż-żewġt ibliet fi spazji kulturali kif ukoll fil-beraħ, u se jinvolvu buffi, żfin, moda, gastronomija, ġiti dwar il-patrimonju u teatru - u logħba kbira tal-futbol tal-mejda bejn il-fruntieri!
L-immaġni ewlenija hija collage ta': "Chemnitz. Rathaus" + "Gorica 1282"